Pomorzkant (Pomorzkantt) Józef, w zakonie Atanazy od św. Józefa (1736–1823), pijar, bibliograf, kaznodzieja, tłumacz. Ur. 16 II w ziemi chełmskiej, był synem księdza grekokatolickiego. Uczył się w szkołach pijarskich w Chełmie, po ich ukończeniu wstąpił 30 IX 1753 do zgromadzenia pijarów, przyjmując imię Atanazego od św. Józefa. Po odbyciu dwuletniego nowicjatu w Podolińcu na Spiszu i złożeniu profesji zakonnej (1755) studiował w seminariach zakonnych: retorykę w Rzeszowie (1755/6) i filozofię w Międzyrzecu Koreckim (1756/7–1757/8). Następnie podjął pracę nauczycielską, w l. 1758–61 uczył kolejno w infimie, gramatyce i poetyce kolegium w Złoczowie, w r. 1761/2 w poetyce w Rzeszowie. W 1762–4 studiował teologię w krakowskim seminarium pijarskim; po ukończeniu studium przyjął święcenia kapłańskie i kontynuował pracę nauczycielską. W r. 1764/5 uczył retoryki i poetyki w Rzeszowie, w l. 1765–7 w kolegium w Warężu, w r. 1769/70 w Międzyrzecu Koreckim. W r. 1771 powołany został na stanowisko kaznodziei do Krakowa. W l. 1772–3 był kaznodzieją, a równocześnie prefektem szkół w Rzeszowie, w r. 1774 kaznodzieją w kolegiacie w Łowiczu, w l. 1775–7 kaznodzieją katedralnym w Krakowie, gdzie w czasie obchodu dziesięciolecia kanonizacji św. Jana Kantego wygłosił kazanie wydane w druku w r. 1780 w Krakowie. Następnie przeniesiony został do warszawskiego Collegium Regium, w którym sprawował obowiązki prefekta (do r. 1780) i kaznodziei (do r. 1781). Lata 1782–4, zapewne ze względów zdrowotnych, spędził u rodziny, po czym przebywał w Rydzynie Sułkowskich koło Leszna (1785–9), pełniąc obowiązki proboszcza miejscowego kościoła i rektora kolegium, «zakładu naukowego niegdyś zaznającego wielkiego rozgłosu», któremu – zdaniem współczesnych – «jego dawną świetność ten uczony pijar prędzej niż ktokolwiek inny» zdolny był przywrócić (J. J. Kausch). W tym okresie wsławił się «z powodu doskonałej mowy pogrzebowej», którą wygłosił na pogrzebie kolatora rydzyńskiego Augusta Sułkowskiego 28 I 1786, wydanej drukiem w oryginale (Leszno 1780) oraz w przekładach francuskim i niemieckim (Wr. 1786, tłum. J. Ch. Bockshammer). Z Rydzyny powrócił P. w r. 1790 do Warszawy, gdzie sprawował urząd konsultora polskiej prowincji zakonnej, a następnie sekretarza (1791–2) i asystenta (1793–5). W l. 1796–8 był rektorem kolegium w Szczuczynie Mazowieckim, gdzie «pięknie odnowił» kaplicę i kościół (Sz. Bielski), a w l. 1799–1801 rektorem w Łomży, gdzie zajął się uporządkowaniem spraw majątkowych kolegium. Następnie wrócił do Warszawy, podejmując ponownie obowiązki konsultora prowincji pijarskiej.

Dalsze lata P. spędził w klasztorze warszawskim na Długiej jako emeryt. Pracował nad obszernym słownikiem łacińsko-polskim, wzorowanym na słowniku J. G. Hassa ,,Griech[isch] deutsches Wörterbuch” (I–II, Leipzig 1796–1801), ale dzieła «z powodu choroby oczu w ostatnich latach» nie dokończył. Przetłumaczył cztery tomy kazań francuskiego kaznodziei ks. J. D. Cochina (tłumaczenie nie zostało wydane). Opracował pierwszą bibliografię drukowanych pism pijarów polskich, doprowadzoną do r. 1794, którą uzupełnił do r. 1812, rozszerzył biografiami i wydał bezimiennie w r. 1812 w warszawskiej drukarni pijarskiej ks. Szymon Bielski, ówczesny jej prefekt, pt. „Vita et scripta quorumdam e Congregatione Cler. Reg. Scholarum Piarum in Provincia Polona professorum, qui operibus editis Patriae et Ecclesiae proficuis nomen suum memorabile fecerunt”. Wkład P-a w dzieło, pełniące do dziś funkcję podręcznego informatora o udziale pijarów w polskim piśmiennictwie, pokwitował Bielski w życiorysie P-a, precyzując równocześnie swój udział w ,,Vita et scripta”. We wspomnieniach współczesnych pozostał P. jako «starzec rześki, dobrej tuszy, rumianych liców, włosów białych i na ramiona spadających», «miłośnik nauk i autorów», «staroświeckich obyczajów i cnoty ścisły przestrzegacz», snujący się z brewiarzem w ręku po korytarzach zakonnych i żartujący ze studentami. Zmarł 6 V 1823 w Warszawie. Pochowany został w kościele pijarskim przy ul. Długiej, a po zajęciu kościoła na cerkiew w r. 1834 szczątki P-a pogrzebane zostały we wspólnym grobie pijarskim na Powązkach pod drogą cmentarną.

Estreicher; Nowy Korbut (Oświecenie), VI/1; Enc. Org.; Podr. Enc. Kośc.; Bielski, Vita et scripta; – Szenic S., Cmentarz Powązkowski 1790–1850, W. 1979; Szelewski J. K, A. J. Pomorzkant, w: Wójcicki K. W., Cmentarz Powązkowski, W. 1856 II; – Kausch J. J., Wizerunek narodu polskiego, w: Polska stanisławowska w oczach cudzoziemców, Oprac. W. Zawadzki, W. 1963 II; Listy Stanisława Konarskiego, W. 1962; – „Dzien. Wil.” 1819 t. 1 s. 608 (not.), 1823 t. 2 s. 232–3 (nekrolog); „Hallische Algemeine Literatur Zeitung” 1813 nr 99.

Elżbieta Aleksandrowska